Stress

Stress is een veel besproken onderwerp met betrekking tot het welzijn van dieren in het algemeen en paarden in het bijzonder. Hoe kun je stress meten en wat zijn de gevolgen ervan voor het paard? De wetenschap is druk bezig met al deze vragen. Een moeilijkheid daarin is dat het begrip stress is oorspronkelijk afkomstig uit de werktuigbouwkunde. Pas later werd het overgenomen door de biologen en in die context zijn er veel verschillende defenities voor stress. Het is daarom van belang om steeds duidelijk te maken wat precies bedoeld wordt met stress.

Wetenschap

Verschillende onderzoekers hebben belangrijke bijdragen gelevers aan de kennis die we nu hebben over stress. Walther Cannon heeft veel onderzoek gedaan naar de invloed van adrenaline op het lichaam. Hans Selye onderzocht het verband tussen stress en het ontstaan van ziekten. Hij deed onderzoek een onderzoek bij knaagdieren waarbij de ene groep een injectie kreeg met stresshormonen terwijl de controle groep dat niet kreeg. Bij grondig onderzoek van alle dieren bleek dat de controle groep maagulcers ontwikkeld had terwijl de dieren die de stresshormonen gekregen hadden veel minder maagulcers hadden. De stresshormonen die het lichaam onder normale omstandigheden zelf produceert geven dus een bescherming van het lichaam tegen de effecten van stress. Robert Sapolsky doet eveneens onderzoek naar de relatie tussen stress en het ontstaan van ziekten. Om deze relatie op te helderen legt hij de focus vooral op de biologische functie van stress om het mechanisme hierachter beter te begrijpen.

Fysiologie achter stress

Productie van corticosteroiden als reactie op stress

Stress kan ontstaan door ongunstige prikkels van buiten af als gevolg van signalen afkomstig uit het eigen lichaam van het paard. Ongunstige prikkels zijn prikkels die een bedreiging vormen voor de homeostase in het lichaam. De veroorzaker van stress wordt een stressor genoemd. Dit kan elke reele of potentiele bedreiging zijn voor de homeostase in het lichaam. Bij paardachtigen zijn roofdieren, aggressie van soortgenoten, parasieten en extreem weer potentiele stressors.

Als reactie op een acute stressor zal de hypothalamus een signaal afgeven aan de hypofyse in de vorm van corticotropine releasing hormone (CRH). De hypofyse produceert op zijn beurt ACTH dat via het bloed de bijnier bereikt en daar zorgt voor de productie van corticosteroiden. Dit systeem werkt heel snel waardoor corticosteroiden op zeer korte termijn in het bloed vrijgesteld worden. Een dergelijke situatie van acute stress kost het lichaam veel energie en mag dus niet te lang duren. Als het gevaar geweken is moet het lichaam zo snel mogelijk terug naar de normale fysiologische toestand. Dit wordt geregeld door middel van een mechanisme van negatieve feedback. In een situatie van acute dreiging is stress dus positief omdat het zorgt dat de fight of flight reactie optimaal functioneert.

Als de stress langere tijd aanwezig blijft spreken we van chronische stress. In dat geval zullen het immuunstelsel en het voorplantingsstelsel minder goed gaan werken, terwijl het geheugen minder goed werkt waardoor de dieren minder goed leren. De dieren vertonen verhoogde aggressie en de kans op het ontstaan van een aandoening is vergroot. Chronsiche stress is voor het dier dus overwegend negatief. Het is echter niet mogelijk om aan te geven wanneer een dier teveel stress heeft. Het is geen zwart-wit situatie en bovendien ervaart elk individu een prikkel anders. Een paard kan bijvoorbeeld erg bang zijn voor de hoefsmid door een vroegere nare ervaring terwijl een ander paard niet op of om kijkt.

Meting

Een manier om de hoeveelheid stress die een paard ervaart min of meer in getallen uit te drukken is door de meting van het cortisol in het lichaam. Cortisol kan gemeten worden in bloed, speeksel, mest, urine of haar. De hoeveelheid cortisol in speeksel en mest zijn het best bruikbaar voor onderzoek. Beide zijn weinig ingrijpend voor het paard en geven toch een goed beeld. De concentratie cortisol in speeksel is sterk gecorreleerd met de concentratie in bloed. De concentratie in mest veranderd minder snel dan in bloed of speeksel en veranderingen in het bloed worden pas na ongeveer 24 uur duidelijk in de mest. Het voordeel hiervan is dat er minder schommelingen zijn waardoor metingen beter vergelijkbaar zijn. Bij acute stress wordt de hoogste concentratie cortisol in het bloed en speeksel gemeten tussen 5 en 15 minuten na een training of ongeveer 20 minuten na het scheren van het paard. Ongeveer 1 uur later zijn de cortisol gehaltes alweer gedaald naar het normale niveau.

Een andere methode om stress bij paarden te meten is door de hartslag en de tijd tussen de hartslagen te meten. De hartslag zelf zegt iets over de invloed van het sympathisch zenuwstelsel op het lichaam van het paard op het moment van de meting. De tijd tussen de hartslagen is afhankelijk van het evenwicht tussen het sympathisch en het parasympathisch zenuwstelsel. Deze metingen kunnen uitgevoerd worden door gebruik te maken van electroden die op de vacht van het paard geplakt worden op standaard plaatsen. Dit wordt de Holtermethode genoemd en deze methode wordt op dit moment gezien als gouden standaard. Een goedkopere en in bepaalde gevallen meer praktische methode is het gebruik van een Polar hartslagmeter. Er is software beschikbaar die de evaluatie van de data automatisch kan doen, maar het is van groot belang om steeds te controleren of de hartslagen juist herkend worden en of het systeem geen hartslagen mist of dubbel telt.

Bronnen, referenties en/of voetnoten

• ISES congres 2014, An introduction to animal stress: from Selye to Sapolsky door M.S. Herskin
• ISES congres 2014, Hormones as indicators of equine stress: Assessment of HPA-axis responses in horses door R. Palme
• ISES congres 2014, Strengths and limitations of measuring heartrate, heartrate variability and cortisol door K. Visser

Dit artikel is een beginnetje. We zijn specifiek op zoek naar: algemene informatie Als je dit artikel aan wilt vullen kun je op bewerk klikken om je kennis aan dit artikel toe te voegen.