Kissing spines en spondylose, wat nu? ervaringen gezocht

Moderators: C_arola, Coby, Nicole288, Dyonne

Toevoegen aan eigen berichten
 
 
CalipsoLover

Berichten: 5560
Geregistreerd: 14-08-11

Kissing spines en spondylose, wat nu? ervaringen gezocht

Link naar dit bericht Geplaatst door de TopicStarter : 15-03-19 23:08

Gisteren is zo'n beetje mijn hele wereld in een gestort. Naar de kliniek met een vermoeden van een maagzweer en we komen buiten met de diagnose van kissing spine en spondylose.

De afgelopen maanden ging het bergaf met mijn paard en zo ook het rijden. Twee verschillende osteopaten laten komen, tandarts en dierenarts. Conclusie; kleine blokkade in de nek en middenrif die losgemaakt is, tanden waren goed, paard stond mooi recht, rug volledig in orde net zoals de vorige bezoekjes van de osteopaat. Maar toch wou het rijden maar niet lukken, hij had wat vitamines te kort wat we al wisten, maar dit was geen verklaring voor zijn plotse singelnijd en dekennijd, zijn blokkeren tijdens het rijden, verschrikkelijk vervelend doen op zijn bit bij druk. Dus ik maar beginnen zoeken en eigenlijk zijn rug meteen 'kunnen' uitsluiten omdat de osteopaten dus beide zeiden dat er daar geen probleem zat. Dus van bit veranderd, ander hoofdstel geprobeerd etc etc... Dit ging even beter, maar nog geen maand later was het weer zo en deze keer lukte het gewoon echt niet meer, het werd alleen maar erger. Paard gaf alle signalen dat hij pijn had, dus wij legde de link misschien met een maagzweer hoewel hij er fysiek heel mooi uit zag.
Uiteindelijk dan gisteren naar de kliniek in UZ Gent, op de gastroscopie niks te zien. Nog wat basic testjes gedaan en ook een radiografie van zijn middenrif, rug en andere organen. Alle organen zagen er prima uit maar ja, daar had je hem... Toch wel een serieuze kissing spine en een spondylose die minder van belang zou zijn. Het advies gekregen om volgende week terug te gaan voor uitgebreid onderzoek om te kijken wat onze opties nog zijn, als ze er nog zijn...
Wat we nu weten is dat hij tijdens het rijden wel duidelijk veel last heeft van die kissing spines, maar buiten het werk hoogstwaarschijnlijk niet wat ergens ook wel een opluchting is. In hoeverre die spondylose last geeft weten we nog niet goed, maar de dierenarts zei dat ik me daar niet al te druk over moest maken en deze niet de grote boosdoener zal zijn.
De dierenarts van het UZ had het ook meteen over laten inspuiten, maar persoonlijk wil ik daar niet mee beginnen. Als mijn paard 'pijnloos' kan leven zonder dat ik er mee rij, dan sluit ik daar vrede mee. Ik vind niet dat mijn paard ingespoten moet worden met allerlei brol om de symptomen te sussen voor mijn plezier. Maar toch ben ik benieuwd naar alle voor-en nadelen van inspuiten. Verder ben ik gebrand om gewoon alles op alles te zetten en dit proberen te behandelen met fysio/osteo/hydro/kine... En me zoveel mogelijk te informeren.
Of we meteen teruggaan naar de kliniek is een beetje een vraagteken, aangezien ik eventueel ook nog een second opinion kan gaan vragen aan een gespecialiseerde dierenarts nabij Gent die mij hier ook perfect in kan gaan verder begeleiden.
Een uitgebreid verslag van de kliniek volgt nog, ze houden mij ook op de hoogte van de volgende plannen.

Nu ben ik vooral benieuwd naar de mensen die hiermee ervaring hebben, hoe gaat het met jullie paard, wat is ongeveer het prijskaartje van deze afwijking, welke risico's neem je en welke behandelingen krijgen jullie paarden, etc etc... Echt alle info is welkom.

k_m

Berichten: 5332
Geregistreerd: 03-02-10

Re: Kissing spines en spondylose, wat nu? ervaringen gezocht

Link naar dit bericht Geplaatst: 15-03-19 23:12

Ik zou equitom eens durven mailen. Ook vlakbij en vaak meer klant en oplossings gericht dan Gent. Blijf je een ‘case’ i.p.v. een patiënt..

Verder geen ervaring hiermee, veel sterkte hopelijk kunnen ze nog wat voor je paar doen!

Change3x

Berichten: 6582
Geregistreerd: 06-12-11
Woonplaats: Nijverdal

Re: Kissing spines en spondylose, wat nu? ervaringen gezocht

Link naar dit bericht Geplaatst: 15-03-19 23:23

Mijn merrie heeft een vernauwing in haar rug en nog een paar onschuldige kleine dingetjes, wij hebben haar laten behandelen met een Tildren-infuus en dat heeft tot nu toe heel positief uitgepakt!

Dyonne
Moderator Informatief en Markt
May the horse be with you!

Berichten: 30626
Geregistreerd: 10-03-02
Woonplaats: Nijkerk

Re: Kissing spines en spondylose, wat nu? ervaringen gezocht

Link naar dit bericht Geplaatst: 15-03-19 23:53

Sterkte!

Mijn merrie is helaas ingeslapen in verband met haar spondylose (op vijf wervels). Geen enkele behandeling was daar mogelijk, anders had ik het gedaan.
We hadden de hoop dat ze nog lang met vervroegd pensioen kon genieten. Maar helaas. We waren nog op tijd met inslapen, maar zij had verlamd geraakt als we lang hadden gewacht.

Ik ken paarden met kissing spines die met goed management juist prima lopen. Elke situatie is ook individueel denk ik.

xAnthea

Berichten: 4430
Geregistreerd: 18-09-10
Woonplaats: Belgie

Re: Kissing spines en spondylose, wat nu? ervaringen gezocht

Link naar dit bericht Geplaatst: 16-03-19 00:08

Mijn pony heeft Kissing Spines. Ik heb een paar jaar geleden foto's laten maken en toen kwam KS eruit, in een nog niet zo'n erge mate. Hij deed onder het zadel al een paar jaar vreemd en ik vertrouwde het niet meer. Sinds we de diagnose hadden, ben ik hem vooral beginnen longeren in de hoop hem zo sterker te krijgen voordat ik er terug op ging, maar aan de longe kon hij soms ook een uitbarsting krijgen uit het niets dus ik heb besloten om hem gewoon op pensioen te laten gaan. Hij staat nu denk ik 2 jaar te genieten van zijn pensioen en zolang ik gedragsmatig geen veranderingen merk, mag hij nog lang op zijn wei'tje genieten :)

Suzanne F.

Berichten: 49214
Geregistreerd: 03-03-01

Link naar dit bericht Geplaatst: 16-03-19 08:24

Laat dit ook een leermoment zijn voor anderen die beweren dat hun paard geen Kissing Spines heeft omdat de Osteopaat zegt dat alles goed is. Dat kan de Osteopaat nooit zeggen, paarden met KS hoeven niet pijnlijk te reageren op borstels of behandelingen van de Osteo.
Heel veel sterkte TS, dat is slecht nieuws. Hier op Bokt zal je heel veel verhalen en ook tegengestelde verhalen horen. Mensen die er voor duizenden euro’s aan dokteren met inspuitingen en allerlei behandelingen, mensen die ze zelfs lieten opereren en mensen die ze hebben laten inslapen.
Ik zou me goed laten informeren en adviseren door je veearts. In welke mate is het, op welke plek en wat is de prognose.
Mijn eigen paard had het in hele forse mate, ook pas later achtergekomen, was nog een heel jong dier. Bij haar kwam het er pas uit door kreupelheid door forse blessures aan beide hoefbanden aan de voorbenen. Dit werd veroorzaakt door compensatie uit de rug, dan is de bewegingsafloop niet meer goed. Je ziet vaak naast KS ook blessures aan de voorvoeten. Ik heb haar laten inslapen omdat ze ook kreupel in de wei was op een gegeven moment.
Nogmaals overleg goed met je veearts en het is altijd hoeveel geld wil je er in stoppen. Sommige hier op bokt gaan heel ver. Ikzelf zou dat nooit doen, maar dat is persoonlijk.

Dyonne
Moderator Informatief en Markt
May the horse be with you!

Berichten: 30626
Geregistreerd: 10-03-02
Woonplaats: Nijkerk

Link naar dit bericht Geplaatst: 16-03-19 08:41

Hier trouwens had niemand aan de rug gedacht omdat mijn merrie niet gevoelig reageerde.
Ze kreeg steeds meer beenblessures door compensatie.
En de osteopaat vond haar gewoon wat stijf, ze moest getraind worden.. was nog discussie want ik train geen kreupel paard en ben blij dat ik daarbij ben gebleven.
Door de blessures (oa. pees) ging ze door de rust achteruit. Tot die tijd hadden haar spieren veel opgevangen.

rien10
Berichten: 14672
Geregistreerd: 01-06-10

Re: Kissing spines en spondylose, wat nu? ervaringen gezocht

Link naar dit bericht Geplaatst: 16-03-19 08:51

Inderdaad, zoveel verschillende gevallen. Bij mijn paard was KS het einde. Ik heb m laten inslapen.

__elise__

Berichten: 2073
Geregistreerd: 29-11-06
Woonplaats: Ingen

Link naar dit bericht Geplaatst: 16-03-19 09:21

Hier ook een paard met KS. Bij haar is het met goed management te doen. Zoals goed in de dekens, wanneer dat kan 24/7 naar buiten, gericht trainen en regelmatig de osteopaat erbij. Hogere sport is niet meer haalbaar, omdat ze haar bekken niet meer zonder pijn kan kantelen. Dit is een paard, als ik haar met pensioen zou doen en langere tijd 'op de wei' zet zonder enige vorm van training, gaat het niet goed. Als de spieropbouw rondom de wervels minder wordt, gaat ze erg kreupel lopen.
Elk paard met KS is anders. Ga je hiermee verder, dan heb je een goede osteopaat en goede instructie nodig die denkt in het belang van het paard.

Anoniemk2
Berichten: 1487
Geregistreerd: 14-01-17

Link naar dit bericht Geplaatst: 16-03-19 09:31

Hier staan een aantal succes verhalen in: [MD] Operatie kissing spines

Ons paard functioneert net zo goed als al onze andere sportpaarden. Ik ben blij dat ik zelf toendertijd niet geluisterd heb na die negatieve verhalen van anderen omdat ik dan een verkeerde beslissing had gemaakt op basis van de verhalen. Ik ben zelf afgegaan op de feiten en toen heb ik ons paard laten behandelen met mesotherapie en dat werkt zijn vruchten af! Er zijn zat paarden met kissing spines waar je nooit wat aan ziet en die prima presteren in de sport. Ons paard is op de benen volledig röntgenologisch goedgekeurd en ze heeft nog nooit een pas kreupel gelopen of blessures gehad. De kosten vallen reuze mee via de PB kun je het kostenplaatje krijgen. Sterkte ermee TS.

Ladygiroc

Berichten: 5077
Geregistreerd: 08-02-07

Link naar dit bericht Geplaatst: 16-03-19 09:32

Mijn paard heeft jaren wedstrijden gelopen met KS. Pas toen de overcompensatie zoals Dyonne al noemt en een flauw ongelukje paard op rust moest ging het mis. Bespiering nam af en daardoor werd paard onherstelbaar kreupel, helaas.

Er loopt een topic op bokt over opereren bij KS, zeker het lezen waard!

SusanH
Lid Bezwaarcommissie

Berichten: 34634
Geregistreerd: 27-06-07
Woonplaats: In het midden van het land

Link naar dit bericht Geplaatst: 16-03-19 09:38

Ik zou geen osteo adviseren, maar een goede fysiotherapeut als je er mee verder kan gaan. Maar laat je eerst goed voorlichten door de DA die de diagnose heeft gegeven. Wat denkt hij dat je nog kan, wat is de prognose? Wij hebben een paard met KS gehad. Het zat bij hem precies achter de lepel van het zadel. Met een goed passend zadel en een andere manier van rijden hebben we nog een paar jaar van hem kunnen genieten. Zadelpasser en DA hebben hierin nauw samen gewerkt. Fysio is er later bij gekomen, hij heeft ons verder geholpen met rijden. Of rijden, hij noemde het gymnastiek voor het paard. We hebben geen wedstrijden meer kunnen starten met hem. Ook springen en crossen was niet meer mogelijk. Maar wel rijden, op de manier zoals de fysio ons destijds geleerd heeft. Daarmee hebben we hem toen hij 17 was nog een paar jaar goed kunnen houden.

CalipsoLover

Berichten: 5560
Geregistreerd: 14-08-11

Link naar dit bericht Geplaatst door de TopicStarter : 16-03-19 09:45

Opereren hebben we afgesproken niet meer te doen. Daar is hij ook gewoon net iets te oud voor, want hij is 'al' bijna 16 jaar, maar in dit geval is hij "nog maar" 15 jaar, wat ook gewoon te vroeg is om op pensioen te gaan. Gelukkig loopt mijn paard nog altijd zuiver, manken heeft hij nooit gedaan. Stijf zijn uiteraard wel. Ik merk ook dat als ik hem gewoon met lange teugel ree, hij ook veel minder tot geen pijn signalen geeft. Moest hij inderdaad plots beginnen bokken of mank lopen had ik waarschijnlijk zelf de link sneller gelegd met zijn rug. Maar helaas is dat echt een shock voor iedereen geweest, ook bij mij op stal omdat niemand dat gedacht had.

We zijn dus van plan om volgende week of de week erna een uitgebreid onderzoek te laten doen in het UZ terug, daarbij gaan ze ook mijn zadel controleren en ze willen mij zien rijden. Van daaruit verder wil ik naar een gespecialiseerde dierenarts/fysiotherapeut gaan en stel dat we nog mogen rijden, wil ik graag ook een lesgever zoeken die hier ervaring mee heeft.

Daar ben ik inderdaad ook bang voor; dat vanaf ik hem op de weide ga zetten hij juist stijver gaat worden en dus ook slechter...

SusanH
Lid Bezwaarcommissie

Berichten: 34634
Geregistreerd: 27-06-07
Woonplaats: In het midden van het land

Link naar dit bericht Geplaatst: 16-03-19 09:52

Dat was met Kilian wel, die moesten we in beweging houden en dagelijks rijden. Dag stil zetten was de dag erop extra veel werk hebben om hem weer daar te krijgen waar hij goed liep. En met lange teugel geen klachten klinkt heel bekend. Kilian liep het best als hij voorwaarts neerwaarts kon lopen, en daarbij dus het stukje rug achter zijn zadel iets op kon bollen.

CalipsoLover

Berichten: 5560
Geregistreerd: 14-08-11

Link naar dit bericht Geplaatst door de TopicStarter : 16-03-19 09:58

Ja, dat is eigenlijk ook het enige moment dat mijn paard over zijn rug heen kon lopen zonder hem weg te duwen. Even een voorbeeldje:


Afbeelding

Change3x

Berichten: 6582
Geregistreerd: 06-12-11
Woonplaats: Nijverdal

Re: Kissing spines en spondylose, wat nu? ervaringen gezocht

Link naar dit bericht Geplaatst: 16-03-19 10:01

Echt over zijn rug lopen doet hij hier ook niet toch? Mooi paard trouwens!

Heb je mijn PB over de prijs van het Tildren Infuus nog ontvangen?

CalipsoLover

Berichten: 5560
Geregistreerd: 14-08-11

Link naar dit bericht Geplaatst door de TopicStarter : 16-03-19 10:16

Change3x schreef:
Echt over zijn rug lopen doet hij hier ook niet toch? Mooi paard trouwens!

Heb je mijn PB over de prijs van het Tildren Infuus nog ontvangen?

Nog niet volledig, dan moet hij nog iets boller komen maar daar zit ook een beetje ons probleem; hij komt echt heel moeilijk bol. Ja goed ontvangen en ga er sowieso ook meer info over vragen in Gent, want het lijkt mij echt super interessant voor hem, hoop alleen dat zijn KS nog niet te ver is om zo'n infuus te steken.

Change3x

Berichten: 6582
Geregistreerd: 06-12-11
Woonplaats: Nijverdal

Re: Kissing spines en spondylose, wat nu? ervaringen gezocht

Link naar dit bericht Geplaatst: 16-03-19 10:22

Dat herken ik! Mijn merrie loopt ook niet graag over de rug. Zij heeft een minimale vernauwing maar liet wel staakgedrag ohz zien voordat we erachter kwamen wat ze had.

Ik hoop voor je dat zoiets je paard nog goed kan doen!

Anoniemk2
Berichten: 1487
Geregistreerd: 14-01-17

Link naar dit bericht Geplaatst: 16-03-19 11:56

@Change3x; hoeveel spinaaluitsteeksel zitten eraan elkaar vastgegroeid bij jouw paard?

TS heb je zijn hals wel eens röntgenologisch op de foto gezet? Hij zit in verhouding mooi compact in elkaar dus daar heb je wel een voordeel mee. Op hoeveel spinaaluitsteeksel heeft hij kissing spines zitten en waar zit het precies voor of achter het zadel? Bij veel botoplossing wordt vaak het Tildren infuus gebruikt en bij mindere of nauwelijkse botoplossing wordt mesotherapie vaak ingezet

Delaja

Berichten: 3552
Geregistreerd: 10-04-08

Re: Kissing spines en spondylose, wat nu? ervaringen gezocht

Link naar dit bericht Geplaatst: 16-03-19 12:06

Ik heb mijn merrie met kissing spines en spondylose in laten slapen. Nog een osphos injectie geprobeerd maar ik merkte aan alles dat ze het alleen nog maar voor mij deed dus het was genoeg. Als de spondylose en kissing spines op dezelfde wervels zitten gaat rond rijden ook echt niet meer lukken. Door de spondylose kán het paard die wervels immers niet bollen. Behandelen is overigens alleen tijdrekken voor jezelf, beter wordt het toch nooit meer.

Het klinkt heel hard maar in mijn ogen is de enige eerlijke keuze om helemaal te stoppen met rijden en te kijken wat je paard écht uitstraalt. Op het moment dat een paard pijn aangeeft is het namelijk al behoorlijk naar. Geeft het paard aan ook tijdens rust pijn te hebben dan blijft er nog maar een optie over...

Change3x

Berichten: 6582
Geregistreerd: 06-12-11
Woonplaats: Nijverdal

Link naar dit bericht Geplaatst: 16-03-19 12:46

maria1990 schreef:
@Change3x; hoeveel spinaaluitsteeksel zitten eraan elkaar vastgegroeid bij jouw paard?

TS heb je zijn hals wel eens röntgenologisch op de foto gezet? Hij zit in verhouding mooi compact in elkaar dus daar heb je wel een voordeel mee. Op hoeveel spinaaluitsteeksel heeft hij kissing spines zitten en waar zit het precies voor of achter het zadel? Bij veel botoplossing wordt vaak het Tildren infuus gebruikt en bij mindere of nauwelijkse botoplossing wordt mesotherapie vaak ingezet


Niet heel duidelijk want het is een foto van een foto. Het is in haar geval maar iets een vernauwing.

Afbeelding

Onze DA vond onze merrie een perfect paard voor Tildren. In Nederland is Tildren nog niet heel bekend maar in het buitenland al wel.

Naast het remmen van botafbraak heeft Tildren ook een pijnstillende werking bij die pijn.

Mesotherapie heeft een pijnstillende werking maar remt het proces niet.

Vandaar de keuze!

CalipsoLover

Berichten: 5560
Geregistreerd: 14-08-11

Link naar dit bericht Geplaatst door de TopicStarter : 16-03-19 13:06

maria1990 schreef:
@Change3x; hoeveel spinaaluitsteeksel zitten eraan elkaar vastgegroeid bij jouw paard?

TS heb je zijn hals wel eens röntgenologisch op de foto gezet? Hij zit in verhouding mooi compact in elkaar dus daar heb je wel een voordeel mee. Op hoeveel spinaaluitsteeksel heeft hij kissing spines zitten en waar zit het precies voor of achter het zadel? Bij veel botoplossing wordt vaak het Tildren infuus gebruikt en bij mindere of nauwelijkse botoplossing wordt mesotherapie vaak ingezet

Ik heb zelf de foto's nog niet gezien, ik wacht nog op het verslag en heb nu enkel nog maar zijn bloedonderzoeken gekregen. Maar ik veronderstel dat ze hem volgende week volledig op de röntgen gaan laten zetten, ze willen mijn zadel ook na kijken en we gaan hem ter plekke ook rijden. Ik dacht dat de spondylose niet ter hoogte van zijn zadel zat, de kissing spines wel. De spondylose is ook enkel tussen twee wervels, de kissing spines waren er ook maar 2 of 3 dacht ik.

CalipsoLover

Berichten: 5560
Geregistreerd: 14-08-11

Link naar dit bericht Geplaatst door de TopicStarter : 16-03-19 13:07

Delaja schreef:
Ik heb mijn merrie met kissing spines en spondylose in laten slapen. Nog een osphos injectie geprobeerd maar ik merkte aan alles dat ze het alleen nog maar voor mij deed dus het was genoeg. Als de spondylose en kissing spines op dezelfde wervels zitten gaat rond rijden ook echt niet meer lukken. Door de spondylose kán het paard die wervels immers niet bollen. Behandelen is overigens alleen tijdrekken voor jezelf, beter wordt het toch nooit meer.

Het klinkt heel hard maar in mijn ogen is de enige eerlijke keuze om helemaal te stoppen met rijden en te kijken wat je paard écht uitstraalt. Op het moment dat een paard pijn aangeeft is het namelijk al behoorlijk naar. Geeft het paard aan ook tijdens rust pijn te hebben dan blijft er nog maar een optie over...

Heel erg veel sterkte. Gelukkig heeft mijn paard geen pijn buiten het rijden, ook zit de spondylose niet op de kissing spines.

CalipsoLover

Berichten: 5560
Geregistreerd: 14-08-11

Link naar dit bericht Geplaatst door de TopicStarter : 16-03-19 13:13

Heb nu ook gelezen over goudkorrels implanteren, iemand daar al ervaring mee?

Edit: Ik denk dat we er in het algemeen ook relatief snel bij zijn. Eigenlijk zijn de problemen 'pas' begonnen sinds november en het rijden is ondragelijk geworden sinds een maand.
Misschien moet ik voor jullie even zijn symptomen ook opnoemen, ook interessant voor degene die een kissing spine vermoeden bij hun paard.
*Stijver dan anders (sinds december-januari)
*Niet willen ontspannen (sinds januari-februari)
*Moeilijk vooruit willen (sinds februari-maart)
*Singelnijd die alleen maar erger werd (sinds november)
* Dekennijd bij deken vast maken aan de voorkant (sinds november)
*Vervelend op hoofd (sinds januari)
*Bij druk op been of bit overgevoelig reageren (sinds januari)
*Bij het opstappen niet meer blijven stilstaan (sinds december)
*Pletten tegen de kanten van de piste (sinds november)

MyWishMax

Berichten: 25310
Geregistreerd: 14-11-05
Woonplaats: Zuid Holland

Link naar dit bericht Geplaatst: 16-03-19 14:21

Het moeilijke is dat KS niet alleen qua graad enorm kan verschillen, maar vooral in de klachten en last wat een paard ervan heeft.

Ons 1e eigen paard bleek al zware KS te hebben toen we haar kochten, daar kwamen we een half jaar later achter. De een na zwaarste of zwaarste graad over meerdere wervels. De DA die we toen hadden heeft het wel over afkeuren gehad, maar ja wij wilden toch heel graag alles er aan doen om haar pijnvrij te krijgen. Wij hebben haar wel in laten spuiten, maar daarnaast een fysiotherapeut die erg veel ervaring had in het revalideren. Met haar hulp veel tijd gestoken in longeren en hoe we moesten rijden. Het inspuiten hebben we een aantal keer gedaan verspreid over 8? jaar, wij merkten daar echt heel veel verschil mee. Ik heb alleen geen idee wat voor soort inspuiten het was, daarvoor is het te lang geleden. Het enige advies wat wij kregen was haar wel in training houden om haar spieren sterk te houden. Toen ze eenmaal een andere blessure kreeg en daardoor stil kwam ging het heel hard bergafwaarts en is ze uiteindelijk al ingeslapen.

Voor zover ik weet is tildren ook echt gericht op de botten en mesotherapie op spieren. Mesotherapie heeft een ander paard van ons wel gehad, maar dat was ondersteuning en geen behandeling. Net als fysiotherapie.
Ik weet niet of ik het hele traject nu weer in zou gaan, maar ik weet wel dat zij een heel aantal jaren gewoon pijnvrij heeft kunnen rijden en leven. De problemen die jij schrijft hadden wij ook ongeveer, wat stijver, soms niet vooruit willen, soms wat lelijk met aansingelen en dekens en bokken met aangaloperen. Dat is een hele tijd weggeweest na de behandeling. Het is bij haar ook niet verder achteruit gegaan in die jaren.