Idee voor een Wiki artikel? Lees in dit artikel hoe je kunt helpen!
Jakobskruiskruid
Een plantensoort die in Nederland voor vergiftigingen bij paarden kan zorgen is Jakobskruiskruid (Jacobaea vulgaris ) voorheen (Senecio jacobaea). De plant komt voornamelijk voor in verwaarloosde/ onbemeste graslanden en in wegbermen. Om te kiemen heeft de plant een open zode nodig.
De stengel is bovenaan vertakt en draagt bij grote planten een enorme hoeveelheid gele hoofden. Elk hoofd bevat in het midden 60 tot 80 buisbloemen en aan de rand meestal 13 lintbloemen. Paarden die van deze plant eten lopen het risico van een Jakobskruiskruidvergiftiging. Verse Jakobskruiskruid planten worden slechts in uitzonderlijke gevallen of tijdens voedselschaarste gegeten. Onder normale omstandigheden zijn de planten bitter en dus zullen paarden ze gewoonlijk laten staan. Het grootste gevaar schuilt echter in hooi of kuilvoer. De plant is dan nog steeds giftig, maar de geur wordt door het paard niet meer herkend en de plant wordt gewoon opgegeten. De Gezondheidsdienst voor Dieren kan het hooi en/of kuil laten onderzoeken op de aanwezigheid van giftige planten. Het gif werkt cumulatief, dat wil zeggen dat de schade stapelt. De letale dosis ligt tussen de 1-10% van het lichaamsgewicht Alle Kruiskruiden die in Nederland groeien bevatten pyrrolizidine alkaloïden Deze giftige stoffen bevinden zich ook in onder andere Smeerwortel, Hoefblad en Moerasandijvie.
Symptomen
De acute vorm van de ziekte, die gekarakteriseerd wordt door een plotselinge dood als gevolg van acute bloederige levernecrose en bloedingen in de slijmvliezen van de ingewanden, komt zelden voor. Over het algemeen is het een chronische aandoening. Dit kan gebeuren door frequent kleinere hoeveelheden kruiskruid te eten. De lever wordt aangetast (cirrose, necrose) en de klinische symptomen zijn meestal pas waarneembaar als een groot deel van de lever al niet meer functioneert. De symptomen kunnen zelfs weken na het eten van de plant zichtbaar worden. De volgende symptomen zijn mogelijk: conditie- en gewichtsverlies, verminderde eetlust, fotosensibiliteit (=overgevoeligheid voor licht), doffe vacht, geelzucht en afwijkende mest. In het terminale stadium worden de vergiftigde paarden steeds zwakker en bewegen nauwelijks meer, terwijl anderen doelloos en dwangmatig rondlopen. Ze kunnen zelfs agressief worden. Opvallend is dat het ammoniakgehalte in het bloed altijd sterk is verhoogd. Ammoniak tast de zenuwen aan en vooral de hersenen. Dit treedt ook op bij ander leverziekten. In de laatste fase treden stuiptrekkingen op en kan het paard in een coma raken en overlijden. Permanente leverbeschadiging is helaas niet te genezen maar dat komt gelukkig niet zo vaak voor. Vaak is er sprake van een nog herstelbare leverontsteking. De Gezondheidsdienst voor dieren kan de vergiftiging tot 7 dagen na opname van PA's via metabolieten in het bloed aantonen. Verder is een Jakobskruiskruidvergiftiging aannemelijk te maken door sectie in combinatie met voermonsters en het klinische beeld, aan de lever is een specifiek patroon te zien is dat andere oorzaken van leverfalen uit kan sluiten. De kosten van sectie liggen rond de 200 euro en kan bij de gezondheidsdienst voor dieren en de faculteit diergeneeskunde te Utrecht verricht worden. Belangrijk is om te vermelden dat het vermoeden bestaat dat het om Jakobskruiskruid gaat.
Bestrijding
Jakobskruiskruid is een lastig te bestrijden plant en de meeste maatregelen om van de plant af te komen (handmatig verwijderen, maaien, met herbiciden behandelen, et cetera) kunnen averechts werken. Jakobskruiskruid heeft een open plek nodig om te kunnen kiemen. In een paardenwei wordt de bodem makkelijk verstoord door spelende paarden. Daarnaast grazen paarden het gras kort af waardoor er eenvoudig een open zode kan ontstaan. Voorkomen dat de plant zich in een weide vestigt is makkelijker dan het bestrijden ervan. De jonge plant is makkelijker aan te pakken dan de volwassen plant. Goed weidebeheer is daarbij van het grootste belang. Controleer het hooi of het kuilvoer steeds op resten van de plant en informeer bij de leverancier naar de aanwezigheid van de plant in het voer.
Allergie
Jakobskruiskruid kan bij huidcontact een allergische reactie geven: compositae dermatitis. Deze allergie treedt op na huidcontact of na het eten van de planten. De allergie wordt niet veroorzaakt door de pyrrolizidine alkaloiden, maar door andere stoffen die in veel soorten van de composietenfamilie voorkomen (sesquiterpene lactonen).
Foto's
- Jakobskruiskruid
Jakobskruiskruid
Rozet van Jakobskruiskruid
Het blad van Jakobskruiskruid
Het blad van Bezemkruiskruid
Klein Kruiskruid
Boskruiskruid
Bronnen, referenties en/of voetnoten
- Pelser, P. B., Gravendeel, B. & van der Meijden, R., (2002). Tackling speciose genera: species composition and phylogenetic position of Senecio sect. Jacobaea (Asteraceae) based on plastid and nrDNA sequences. Am.J.Bot. 89(6): 929-939
- Pelser, P.B., Veldkamp, J.-F. & van der Meijden, R., (2006). New combinations in Jacobaea Mill. (Asteraceae - Senecioneae). Compositae Newsletter 44: 1-11.
- European Food Safety Authority. 2007. Opinion of the Scientific Panel on contaminants in the food chain on a request from the European Commission related to Pyrrolizidine alkaloids as undesirable substances in animal feed. The EFSA Journal 447: 1-51.
- http://www.jakobskruiskruid.com/
- Hegt, E. & P.B. Pelser. 2007. Jakobskruiskruid. Voorkomen is gemakkelijker dan bestrijden. Paard en Sport (6): 70-71.
- De Gezondheidsdienst voor Dieren voor het laten onderzoeken van hooi en kuil en voor sectie
